Ҡыҙҙар менән кинотеатрға елдереп китеп барабыҙ. Инде килеп еттек тигәндә, юл аша сығырға маташҡан әбейҙе күреп ҡалдыҡ – машиналар мыжғып торған ерҙән үтергә самалай ине ул. Кәлтер-көлтөр килгән әбейҙе ҡултыҡлап, тротуарға борорға өлгөрҙөк:
– Светофор янынан сығайыҡ! Бынан йөрөргә ярамай.
– Уф-ф, Аллам, хәлем бөттө, башым әйләнде лә ҡуйҙы, – оло йәштәге ҡатын ҡалтыранып ҡуйҙы. – Почтаға ғына барып киләйем, тип сығып киткәйнем, бынау эҫелә баш ҡайнаны ла китте, әйләнсек һарыҡ кеүек аҙашып тик йөрөйөм.
– Ҡайҙа йәшәйһегеҙ һуң?
– Ятаҡта.
– Ҡайһы ятаҡта?
– Ҡайһы, тип ни, биш ҡатлы йорт инде.
Сәғәткә күҙ һалғас, кино башланырға ун ғына минут ваҡыт ҡалғанын аңғарып, ҡыҙҙарҙы билет алырға йүгерттем:
– Һеҙ барып ала тороғоҙ, мин әбейҙе оҙатып ҡуяйым.
Үҙемә ҡалһа, такси саҡыртып, юлына аҡса түләргә лә, уны алып барыуҙарын үтенергә ине уйым. Тик күпме генә төбәшһәм дә, әбекәй адресын иҫләй алманы:
– Яңы ғына күсеп килдем бит, ошолай берәй йомош менән сыҡтыниһәм, йортто юғалтам да ҡуям. Туҡһанды ҡыуып етеп барам, хәтер юҡ. Уныһы ла юҡ, һаулыҡ та юҡ. Әйҙә, ултырып тын алайыҡ, йөрәк дарһылдап китте. Ярай ҙа таяғым бар, юғиһә бөтөнләй йығылып, аунап ятыр инем, тәүбә-тәүбә. Зәғифләнеүҙән Аллам һаҡлаһын.
– Яңғыҙ йөрөмәҫ инегеҙ, – тим ҡабаланып, башта тик кино ҡайғыһы бит. – Сумкағыҙҙы үҙем тотайым.
– Таяныр кешем булһасы...
– Шулай уҡ бер кемегеҙ ҙә юҡмы ни? – телефондан сәғәткә күҙ ташлайым, фильм минһеҙ башлана инде, тип эстән генә көйәм.
– Юҡ шул, – әбей, көрһөнөп, ипләп кенә эскәмйәгә ултырҙы, таяғын ҡулынан ысҡындырманы. – Бабай күптән үлде. Уның вафатынан һуң шул тиклем еңел тын алдым, хатта күҙҙәрем асылып, тыныс йәшәп ҡалдым. Яҡты көн күрһәтмәне ул миңә. Күҙемдән күк китмәне. Торғаны менән яһил ине. Кеше араһында һин дә мин, ә өйҙә, икебеҙ генә ҡалғас, һуғыш суҡмарына әйләнә торғайны. Бер кем ышанмай, З. ағай шундай һәйбәт кенә ләһә, ысынлап ул шулай туҡмаймы, тип бот сабып аптырар ине күрше-күлән, таныш-белештәр... Кейәүгә сыҡҡанға тиклем уның йылмайып-көлөп кенә тороуына алданып, харап булдым. Өйләнешкәнгә тиклем гөлдәй ине. Ысын йөҙөн аҙаҡ күрһәтте. Шуға ла бер ҙә үкенмәнем вафатына.
– Ә балаларығыҙ? Ейән-ейәнсәрҙәрегеҙ?
– Эй-й... Юҡ шул... кейәүгә иртә сыҡтым. Ун алтым да тулмағайны. Ҡәйнәмдәргә килен булып төшөп, бер айҙан саҡ ҡына ашыуыраҡ бергә йәшәп өлгөрҙөк, иремде армияға алып киттеләр. Ике йылға ла түгел, өс йылға. Шул ваҡытта әсәйем, һыйырҙан башына тибелеп, дауаханаға ятты. Мин ни, уныһын-быныһын уйлап тормай, ике бәләкәй туғанымды ҡарарға өйгә ҡайт та кит. Өс аҙна ауылымда ятып, кире ҡәйнәмдәргә килгәйнем, эшкә сығарҙылар. Бәй, бер заман ҡорһағым үҫә! Ҡәйнәм, донъя күргән кеше, сәйер ҡараштар ташлап, бер көндө, әллә ауылыңа ҡайтып, эш боҙоп килдеңме, ти. Юҡ, тим. Эштәге апайға, ауырға ҡалғанмын шикелле, ҡәйнәм, йөрөп, балаға уҙғанһың, тип тиргәшә, тигәс, нимәгә һиңә бала, иреңә әле хеҙмәт итергә лә итергә, алдырт, тип кәңәш итте: “Эшләп тә, бала бағып та йөрөүе ҡыйын булыр”. Элек ни, декрет ялы булдымы? Бала менән мине кем өйҙә ултыртып ҡуйһын? Аптырандым. Ни әсәйем башына сыҙай алмай, ауырый бит инде. Үҙемдең аҡылым булмағас, кеше аҡылына таянып, бар ҙа алдырт баланы, әй... Аҙаҡ үкенеүҙәрем... Терһәкте тешләрҙәй, ерҙе йөҙөм менән һөрөрҙәй инем дә, тик ҡылғанды кире бороп булманы – башҡаса, нисек теләһәм дә, ауырға ҡала алманым... Алдыртыу менән дә анһат ҡына ҡотолманым, ныҡ ауырып китеп, мине дауаханаға уҡ һалып ҡуйҙылар. Хәлдәрем тураһында кемеһелер иремә хәбәр итеп өлгөрҙө. Әллә ҡәйнәм еткерҙе, әллә апай-һеңлеһе – белмәйем. Ундай яңылыҡ торамы һуң эстә, теш араһынан булһа ла ҡыҫылып сыға. Ирем, башҡа берәүҙән ауырға ҡалып, эҙ яҙлыҡтырмаҡсы булдыңмы, әйберҙәреңде йый ҙа, ҡайтып кит, тип асыулы хат яҙҙы. Мин уға бөтәһен аңлатып, яуап ебәрҙем. Аңлар, ышаныр, тип өмөтләнгәйнем дә, ҡәйнәм өйҙән ҡыуҙы. Илай-илай ҡайтып тәгәрәнем үҙебеҙгә. Эшкә йөрөргә алыҫ. Юлда интегеп йөрөп, ябығып бөттөм, ҡаҡ һөйәккә ҡалдым. Ирем хеҙмәттән ҡайтҡас, шулай ҙа килде артымдан. Ҡабаттан ҡушылдыҡ. Ана шунда кире бармаһам да булыр ине. Хәйер, йөрәк аҫтындағы балабыҙҙы үлтереүҙә үҙемде ғәйепле һанап, шулай тейеш, тип һуғышыуына ла, рәнйетеүенә лә түҙҙем. Тейешле язаһын алам, тинем. Һөйөүҙең эҙе лә ҡалманы, ҡаҡҡылай-һуҡҡылай торғас. Кит, тиһәм, китмәне. Өҫтөмдән йөрөнө. Айыуҙай ирҙең йөрөмәй торғаны бармы. Туйып ҡайтыр ҙа һуғышыр ине, мине “гулящний”ҙан һалдырып. Шуға ла вафаты һәйбәт булды минең өсөн. Бер ҙә үкенмәнем уныһына.
Кино ҡайғыһы китте. Янына ултырып алдым:
– Ә нишләп ятаҡҡа күстегеҙ?
– Уныһы айырым тарих, – әбейҙең, ниһайәт, тыны рәтләнде. – Туғандарымдың икеһе лә мәрхүм. Береһен килен үҙе менән бергә ситкә эшкә алып сығып киткәйне, шунда туҡмап үлтерҙеләр. Икенсеһе эсеп үлде. Ана шул икенсе ҡустымдың ҡыҙы миндә пропискала торҙо, миндә йәшәп уҡыны. Кейәүгә сыҡҡас, әбей, һине үҙебеҙгә йәшәргә алып ҡайтабыҙ, ҙур йорт алабыҙ ҙа, тик фатирыңды һат, тип күндерҙеләр. Торлаҡты һатып, аҡсаны уларға бирҙем. Улар йортло булды ла бит, тик миңә унда урын табылманы. Ҡыйырһыта башлағас, аҡсамды ҡайтарыуҙарын талап иттем. Бына шулайтып миңә ятаҡтан бүлмә алып бирҙеләр. Үҙ көнөмдө үҙем күреп йәшәп ятҡан булам.
Әбей ҡулъяулығы менән битен һөрткән арала, бер таныш апайҙың һөйләгәндәре иҫкә төштө: тол ҡалған атайҙары яңынан өйләнгәс, уның С. исемле “йәш” ҡатыны иң беренсе өй телефонын һүндерткән (аҡса әрәм итеп һөйләшеп ултырырлыҡ йүнле балаларың бармы, тигән), ЗАГС-ҡа инеп, бабайҙың йортонда нығынып алғас, һыуытҡысҡа йоҙаҡ элгән (иренән йәшереп, колбаса, ҡаймаҡ, ҡурҙырылған тауыҡ боттары, сыр кеүек аҙыҡтарҙы ашаған). Бабайын ҡаты-ҡото икмәк һәм “фанфурик”тар менән алдаштырған. Ирҙең тәүге ҡатынынан ҡалған матур кейемдәрҙе рәхәтләнеп кейгән (балалары, әсәйҙең төҫө итеп үҙебеҙгә алайыҡ, тигәс, ҡуҡыш күрһәткән). Бер аҙҙан бабай етди сирләп китеп, кеше көнлө ҡалғас, “йәш” ҡатыны уны ҡарауҙан баш тартып, айырылышҡан.
– Бер пакет әйбер менән килгән С. апай бер йөк машинаһы әйбер тейәп алып ҡайтты, – тип һөйләне бабайҙың ҡыҙы. – Рәнйеп тороп ҡалдыҡ. Атайыбыҙҙы эскегә һалыштырғаны өсөн дә, тыуған йортобоҙҙан биҙҙергәне өсөн дә, әсәйебеҙҙең бер әйберен ҡалдырмағаны өсөн дә хәтеребеҙ ҡалды. Күп тә үтмәне, атай йән бирҙе. Ә инде байтаҡ ваҡыт уҙғас, С. апайҙан миңә сәләм еткерҙеләр. Төмән аръяғынан! Мине кисерһен, килеп алып ҡайтһын, тигән. Сәләм еткергән кеше һөйләүенсә, С. апайҙың төрмәлә ултырған улы өйләнеп, фатирҙарын һаттырып, әсәһен үҙенә алған. Тик килене ҡәйнәһен яратмай, уны өйҙән ҡыуған. С. апайҙы улы ташландыҡ бер баракка алып барып урынлаштырған. Электр плиткаһы, тимер койка, тумбочка, сәйнүк менән сынаяҡ – бөтә монаяты шул ғына булған. Шунда ыҙаланып йәшәгәнендә миңә сәләм ебәргән дә. Ә нисек мин унда барайым? Ер аяғы, ер башы, тигәндәй. Етмәһә, ул миңә бер кем дә түгел. Яҡын кешем булһасы... Ә шулай ҙа намыҫ тигән нәмә тынғы бирмәй. Оло йәштәге ҡатынды йәлләйем, һыуыҡ баракта өшөгәнен күҙ алдына килтереп, йән тыныслығым юғала. Ирем менән кәңәшләштем дә, кешенән бурысҡа аҡса йүнәтеп, уны алып ҡайтырға булдым. Барҙым да бит, әммә һуңланым. Баракта янғын сығып, бисараҡай янып үлгәйне. Дөйөм ҡәберлеккә күмгәйнеләр. Әллә ниндәй булды яҙмышы... Кешегә лә ҡәҙер күрһәтмәне, үҙе лә ҡәҙерһеҙ китеп барҙы.
С. исемле ҡатын менән әле эскәмйәлә ултырған әбейҙең яҙмыштары араһында ниндәйҙер оҡшашлыҡ бар кеүек тойолдо. Фатирҙарын һатып, аҡсаны яҡындарына биреп, һуңынан, кәрәктәре бөткәс, ситкә бәрелеүҙәре берләштерҙе, ахыры, уларҙы. Ҡыйын булып китте. Туҡтауһыҙ рәхмәттәр уҡыған ҡарт кешене ташлап китә алмай, юлда осрағандарҙан һораша-һораша йөрөй торғас, йәшәгән ерен таптыҡ. Әбейҙең ҡыуаныуы! Хәлен белешергә барғанда инде...
Ни генә тимә, йәш саҡта нисек тә йәшәлә, олоғайғас, ҡәҙерең булһын ул. Яҡындарыңа кәрәгең булһын.